Jak budować postawę odpowiedzialności finansowej?

Jestem psychologiem, autorką bloga mama-psycholog.pl oraz mamą czterolatka.
Wspieram dzieci i ich rodziców w rozwojowych i codziennych wyzwaniach.
W pracy bliskie są mi idee NVC, rodzicielstwa bliskości i self-regulation.

Kiedy myślimy o rozwoju dziecka, zazwyczaj w pierwszej kolejności myślimy o nabywaniu tzw. szkolnej wiedzy i podstawowych umiejętności, takich jak mówienie, czytanie, pisanie czy liczenie. Coraz więcej mówi się ostatnio o rozwoju emocjonalnym i coraz więcej rodziców pochyla się także nad tym obszarem. Pośród wszystkich tych kompetencji edukacja finansowa wydaje się być dość zaniedbanym obszarem.

Tymczasem edukacja finansowa to bardzo duży i istotny obszar nabywania wiedzy o otaczającym świecie i koniecznych do jej wykorzystania kompetencji. Na tyle istotny, że na co dzień przenika wszystkie wymienione wyżej obszary. Wszak umiejętności mówienia, pisania i liczenia wykorzystujemy podczas zarządzania finansami. Jednocześnie pieniądze i związane z nimi tematy wywołują w nas sporą dawkę, często silnych i skrajnych, emocji.

Od pieniędzy w dużym stopniu zależy też sporo aspektów naszego życia: komfort, opieka zdrowotna, rozwój, pasje i marzenia. Dlatego warto, abyśmy – podobnie jak uczymy nasze dzieci pisania, czytania, czy historii – dbali o rozwój ich kompetencji zarządzania finansami. Tylko jak to zrobić? Jak sprawić, aby nasze dziecko potrafiło rozsądnie zarządzać pieniędzmi? Jak budować odpowiedzialną postawę w tym obszarze?

Rola naśladowania wzorców

Pierwszym i najważniejszym wzorcem zarządzania finansami są rodzice lub najbliżsi opiekunowie. Nie mam tu jednak na myśli, że dziecko wzoruje się na tym, co słyszy od rodziców na temat pieniędzy. Ważniejszym przekazem odbieranym przez dziecko jest postępowanie rodziców. Tym bardziej, że niejednokrotnie między tym, co rodzice mówią, a tym, co robią, zachodzi pewna rozbieżność. Dlatego warto zastanowić się, jakie wzorce przekaże dzieciom nasza postawa finansowa, jakie potomek będzie chłonąć z niej wartości.

Czy sami potrafimy oszczędzać, czy tylko mówimy, że tak trzeba? Planujemy budżet i trzymamy się tego planu czy raczej spontanicznie wydajemy fundusze? Inwestujemy czy gromadzimy pieniądze? Posiadamy oszczędności na wypadek niespodziewanych wydatków i zdarzeń czy raczej zakładamy, że jakoś to będzie? Wszystkie te aspekty składają się na postawę finansową, którą przekażemy swoim dzieciom.

Ponoszenie konsekwencji

W żadnym aspekcie rozwoju zdrowego dziecka nie polecam stosowania nagród i kar. Jednocześnie jednak zachęcam rodziców do tego, aby pozwalali dzieciom odczuwać naturalne konsekwencje ich postępowania. Podobnie jest w obszarze finansowym. Nie musimy nagradzać dziecka za oszczędzanie, bo oszczędzona kwota i możliwości, jakie ze sobą niesie, są nagrodą samą w sobie. Nie powinniśmy też nakładać kary na dziecko za szybkie i nierozsądne wydanie swojego kieszonkowego. Brak pieniędzy aż do czasu następnej „wypłaty” będzie dla niego wystarczająco dotkliwą konsekwencją.

Jeśli jednak ta naturalna nauka ma prawidłowo zadziałać, nie powinniśmy jej przeszkadzać. Dziecko uczy się świata przede wszystkim przez własną eksplorację i doświadczanie. I zarówno przyjemne, jak i nieprzyjemne wydarzenia są ich ważną częścią. Dlatego najlepszym prezentem, jaki może otrzymać dziecko w takich sytuacjach od rodziców jest pozwolenie na tę swobodną naukę.

Oczywiście rodzice mogą służyć dziecku radą, kiedy tego potrzebuje, czy też wspierać w trudniejszych sytuacjach. Jednocześnie jednak powinni pozwolić dziecku na doświadczanie wszystkich konsekwencji zarządzania finansami. Możemy tłumaczyć dzieciom nawet sto razy, że warto planować wydatki i oszczędzać, ale najlepiej zapamięta tę naukę, doświadczając frustracji, kiedy nie będzie mogło sobie pozwolić na pożądane przyjemności w wyniku własnych decyzji.

Budowanie doświadczenia

Poświęćmy jednak więcej uwagi doświadczeniu i jego roli w nabywaniu kompetencji zarządzania finansami. Właśnie za pomocą doświadczenia i praktyki rozwijamy różnego rodzaju umiejętności. Nie inaczej jest w rozwoju samodzielności i odpowiedzialności finansowej.

Aby dziecko miało szansę rozwinąć kompetencje w zakresie zarządzania pieniędzmi, musi mieć z nimi styczność. Wartościowe w tej nauce będą więc możliwości obserwowania rodziców w sytuacjach finansowych, takich jak: zarabianie, kupowanie, planowanie wydatków, oszczędzanie.

Jednocześnie jednak warto zadbać o to, aby dziecko miało szansę posiadania własnych pieniędzy i zarządzania nimi. Dzięki temu będzie miało możliwość realnego doświadczenia sytuacji i emocji związanych z finansami. Będzie samodzielnie odkrywać korzyści i straty wynikające z decyzji finansowych.

Finanse przestaną być dla dziecka czymś zupełnie nowym i obcym. Dzięki temu zarządzanie nimi nie będzie wzbudzać niepotrzebnego dodatkowego stresu (wynikającego z braku doświadczenia) w przyszłości. Dlatego warto, aby dziecko otrzymywało kieszonkowe, które będzie stanowić jego własny kapitał do samodzielnego zarządzania.

Starsze dzieci (w wieku szkolnym) warto też zacząć zaznajamiać z produktami i usługami bankowymi: kartą płatniczą, internetowymi przelewami i aplikacjami bankowymi. Pieniądz, którego nie widać, jest dla dziecka początkowo zupełną abstrakcją. Tymczasem to właśnie w ten sposób odbywa się aktualnie ogrom operacji finansowych w naszym codziennym życiu. Płacimy bezdotykowo, robimy zakupy przez internet czy też płacimy rachunki w biegu za pomocą aplikacji bankowych. Warto, aby nasze dzieci znały takie możliwości oraz rozumiały, że wirtualny pieniądz także wymaga racjonalnego zarządzania. Tym bardziej, że nie widzimy naocznie jego wydawania, więc początkowo odczuwamy je lżej niż wydawanie gotówki, której możemy dotknąć.

Postawa odpowiedzialności finansowej

Na odpowiedzialną postawę finansową składa się wiele czynników. Niektóre pozostaną poza kontrolą rodziców, na inne zaś mają realny i znaczący wpływ. Mają szansę zadecydować, jaki przykład zarządzania pieniędzmi dadzą swoim dzieciom. Mogą tworzyć okazje do podejmowania finansowych decyzji i ponoszenia ich konsekwencji. I choć nie są w stanie wpłynąć na wszystko, to właśnie ich wsparcie i przewodnictwo pomogą ich dzieciom stworzyć solidny fundament dla przyszłej odpowiedzialności i samodzielności finansowej.